Το Προϊστορικό Δώριο

Η πρώτη αναφορά στο Δώριο γίνεται από τον 'Ομηρο στην Ιλιάδα. Εκεί στη ραψωδία Β 591-602, στον κατάλογο των καραβιών, αναφέρει το Δώριο μαζί με τις άλλες πόλεις που αποτελούσαν την επικράτεια του Νέστορα. 'Ολες μαζί έστειλαν στην Τροία 90 καράβια. Στο Δώριο όμως στέκεται περισσότερο ο 'Ομηρος, για να αναφέρει ένα σχετικό μύθο: ο ποιητής Θάμυρις, θρακικής καταγωγής, καθώς ερχόταν από την Οιχαλία, καυχήθηκε ότι με το τραγούδι του θα νικούσε ακόμη και τις Μούσες. 'Oμως εκείνες τον τιμώρησαν αφαιρώντας του την τέχνη του τραγουδιού και της κιθάρας.

Iliad,II,591-602. Click to enlarge

Ο γεωγράφος Στράβων (63 π.Χ. - 23[;] μ.Χ.) στο Η' βιβλίο των Γεωγραφικών του προσπαθεί να ταυτίσει τις πόλεις της Ιλιάδας. Τα περισσότερα στοιχεία του τα άντλησε από δύο σχολιαστές του Ομήρου, τον Απολλόδωρο τον Αθηναίο και τον Δημήτριο τον Σκήψιο. Ο Στράβων ταύτισε την ομηρική Οιχαλία με την αρκαδική Ανδανία. Για το Δώριο αναφέρει ότι οι γνώμες διχάζονται. 'Αλλοι μιλούν για βουνό, άλλοι για πεδιάδα, άλλοι για πολίδιο. Ο ίδιος όμως δεν είδε τίποτα. Στα χρόνια του όμως υποστήριζαν μερικοί ότι το ομηρικό Δώριο ήταν η πόλη 'Ολουρις στον Αυλώνα της Μεσσηνίας. Αυλών μεσσηνιακός υποτίθεται πως είναι το πέρασμα στη Β. Μεσσηνία προς τον κόλπο της Κυπαρισσίας, αυτό που ακολουθεί η σημερινή σιδηροδρομική γραμμή και ο οδικός άξονας Αλλαγή-Βασιλικό-Δώριο-Κοπανάκι-Καλό Νερό. Στο τέλος του περάσματος αυτού προς τη θάλασσα θα ήταν και η πόλη Αυλών.

Strabo Geog 8.3.25. Click to enlarge

Ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23-79 μ.Χ.) στο 4ο βιβλίο της «Φυσικής Ιστορίας» του (Naturalis Historia, 4.i.5.15) αναφέρει τις πόλεις :

... Πύλος, Μεθώνη, η κώμη ΄Ελος, το ακρωτήριο Ακρίτας, ο Ασιναίος κόλπος από την πόλη της Ασίνης, ο Κορωναίος από την Κορώνη. Καταλήγουν στο ακρωτήριο Ταίναρο. Εκεί (είναι) η περιοχή της Μεσσήνης με τα 22 όρη, ο ποταμός Πάμισος, στο εσωτερικό η ίδια η πόλη της Μεσσήνης, η Ιθώμη, η Οιχαλία, η Αρήνη, το Πτελεόν, το Θρύον, το Δώριον, η Ζάγκλη, που άκμασαν σε διάφορες εποχές.

Ενάμιση αιώνα περίπου μετά το Στράβωνα, ο Παυσανίας περιηγείται την Ελλάδα. Φτάνει στην Ιθώμη, την αρχαία Μεσσήνη κι από κει συνεχίζει βόρεια... Αντιγράφουμε τη μετάφραση του Νικ. Παπαχατζή (Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησις, Μεσσηκιακά - Ηλιακά):

Κατηφορίζοντας κανείς συναντά σε απόσταση τριάντα σταδίων από την (Αρκαδική) Πύλη το ρέμα της Βαλύρας. To όνομα λένε πως δόθηκε στον ποταμό, επειδή ο Θάμυρις πέταξε («έβαλε») εκεί τη λύρα, όταν τυφλώθηκε. ... Δύο άλλα ρεύματα, Λευκασία και 'Αμφιτος, ενώνονται σε ένα. Μετά το πέρασμά τους έχει κανείς το λεγόμενο Στενυκληρικόν πεδίον (δηλ. τη σημερινή πεδιάδα του Μελιγαλά). Λένε πως υπήρχε ήρωας Στενύκληρος. Στην πεδιάδα αυτή αντικριστά είναι η ονομαζόμενη τον παλιό καιρό Οιχαλία και σήμερα Καρνάσιον άλσος, γεμάτο από κυπαρίσσια. ... Κοντά στο Καρνάσιον ρέει ο ποταμός Χάραδρος. Σε απόσταση οχτώ περίπου σταδίων προς τα αριστερά βρίσκονται τα ερείπια της Ανδανίας. ... Στο δρόμο από την Ανδανία προς τις Κυπαρισσίες βρίσκεται η λεγόμενη Πολίχνη και τα ποτάμια Ηλέκτρα και Κοίος. ... Αφού περάσει κανείς την Ηλέκτρα, έχει μια πηγή ονομαζόμενη Αχαΐα και ερείπια από την πόλη Δώριο. Ο 'Ομηρος λέει στο ποίημά του πως αυτού, στο Δώριο, βρήκε το Θάμυρι η συμφορά, γιατί ο Θάμυρις είχε καυχηθεί πως θα ξεπερνούσε στο άσμα και τις ίδιες τις Μούσες. Ο φωκαέας Πρόδικος όμως - αν το έπος Μινυάς είναι δικό του - λέει πως το Θάμυρι τον περίμενε στον 'Αδη τιμωρία για το σχετικό με τις Μούσες καύχημά του. Ο Θάμυρις νομίζω πως έχασε από αρρώστια την όρασή του, πράγμα που αργότερα έπαθε και ο 'Ομηρος. Ενώ όμως ο Όμηρος έκαμνε πάντοτε ποιήματα, χωρίς να καμφθεί από τη συμφορά, ο Θάμυρις εγκατέλειψε το τραγούδι εξαιτίας του κακού που τον βρήκε.

Στο χάρτη διακρίνεται η θέση της σημερινής Πολίχνης και το ποτάμι που περνάει δίπλα από το Βασιλικό, μάλλον η Ηλέκτρα που αναφέρει ο Πλούταρχος και χωρίζει το Βασιλικό από το λόφο της Μάλθης.

To λόφο της Μάλθης ανέσκαψε συστηματικά από το 1927 ο Σουηδός αρχαιολόγος N. Valmin. Βασιζόμενος και στην περιήγηση του Παυσανία ταύτισε τα ερείπια της προϊστορικής ακρόπολης που βρήκε εκεί με το Ομηρικό Δώριο και το Δώριο του Παυσανία.

 

Διεξοδική ανάλυση της πορείας του Παυσανία, πολύτιμα σχόλια και κατατοπιστικά σχέδια στο βιβλίο του Ν. Παπαχατζή, σελ.32-33, 141-151, σχ.98-99-100