Η Επανάσταση του Γιαννάκη Γκρίτζαλη (1834)

Η προτομή του Γκρίτζαλη στο Ψάρι

'Ενα από τα οδυνηρότερα περιστατικά της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας αποτελεί η τύχη του Γιαννάκη Γκρίτζαλη, οπλαρχηγού από το Ψάρι με πλούσια δράση στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821. Η περιφρόνηση προς τους παλαιούς αγωνιστές ήταν βέβαια ένα γενικότερο φαινόμενο τον καιρό της Βαυαροκρατίας, όμως στο πρόσωπο του Θ. Κολοκοτρώνη, του Δ. Πλαπούτα, του Μητροπέτροβα και του Γκρίτζαλη βρήκε την ακραία εκδοχή της.

Είναι γνωστή η δίκη του Θ. Κολοκοτρώνη και Δ. Πλαπούτα και η καταδίκη τους σε θάνατο με την κατηγορία ότι ετοίμαζαν επανάσταση εναντίον του (ανήλικου) βασιλιά Όθωνα. Πρωτεργάτης στις διώξεις αυτές στάθηκε ο πολιτικός αντίπαλος του Κολοκοτρώνη Ιω. Κωλέττης και η Αντιβασιλεία.

Το σπίτι του Γκρίτζαλη στο 'Ανω Ψάρι

Ο Γιαννάκης Γκρίτζαλης, που χωρίς μισθό, τιμές ή διακρίσεις μόναζε στο Ψάρι, αποφάσισε να ξεκινήσει επανάσταση με στόχους να φύγει η Αντιβασιλεία, να κηρυχθεί ενήλικος ο 'Οθωνας και να αναλάβει τα καθήκοντά του, να απελευθερωθούν ο Κολοκοτρώνης κι ο Πλαπούτας και οι άλλοι φυλακισμένοι και να ικανοποιηθούν τα αιτήματα για αποκατάσταση των αγωνιστών του '21. Η επαναστατική προκήρυξη ανέφερε ότι η επανάσταση αποσκοπούσε στο να ελευθερώσει την Ελλάδα από την καταπίεση και να υπερασπίσει την ορθοδοξία. Αναφερόταν επίσης στην έλλειψη Συντάγματος και στη βαριά φορολογία. "Απεφασίσαμε, έλεγαν, να ανακτήσωμεν τα πολιτικά μας δίκαια δια της δυνάμεως, του μόνου και τελευταίου μέσου προς εδραίωσιν του καταπιεζομένου λαού". Γνωστοποιούσαν στον 'Οθωνα την καταδυνάστευση του λαού, την οικονομική εξαθλίωση των αγροτών, τις καταχρήσεις της εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας.

Η εκδήλωση και η εξέλιξη της εξέγερσης - Στρατιωτικές επιχειρήσεις

Η επανάσταση εκδηλώθηκε την Κυριακή 29 Ιουλίου 1834 με την κυρίευση από τον Γκρίτζαλη της Κυπαρισσίας, τότε πρωτεύουσας νομού. Ο Νομάρχης Δημ. Χρηστίδης, ο Μοίραρχος και ο Δημόσιος Ταμίας συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο 'Ανω Ψάρι. Την ίδια μέρα κήρυξε επανάσταση στη Γαράντζα της τότε Επαρχίας Ανδρούσας ο 83χρονος παλαίμαχος οπλαρχηγός Μητροπέτροβας, πεθερός του Γκρίτζαλη, και στον 'Αρι (Ασλάναγα) ο Αναστάσιος Τσαμαλής. Οι δυνάμεις του Μητροπέτροβα και του Τσαμαλή κατέλαβαν το Νησί (Μεσσήνη), που το εγκατέλειψαν οι κυβερνητικοί ζητώντας καταφύγιο στην ισχυρή φρουρά της Καλαμάτας.

Στην επανάσταση προσχώρησαν και τα αδέλφια Κόλλιας και Μήτρος Πλαπούτας που ζούσαν στην Παλούμπα της Γορτυνίας και ο Νικήτας Ζερμπίνης και οι δυνάμεις τους κατέλαβαν την Ανδρίτσαινα. Στις 29 Ιουλίου ξεσηκώθηκαν ακόμη οι Δερμπουνιώτες (οι κάτοικοι του Λυκαίου Αρκαδίας). 'Ετσι στις 4 Αυγούστου οι δυνάμεις του Γκρίτζαλη κατέλαβαν αμαχητί τη Μεγαλόπολη.

Μέχρι εκείνη τη στιγμή τα πράγματα έδειχναν καλά για την επανάσταση. Τα κυβερνητικά στρατεύματα εξάλλου ήταν απασχολημένα με το κίνημα της Μάνης που είχε προηγηθεί. Όμως ο Κωλέττης έδρασε αποφασιστικά: κήρυξε στρατιωτικό νόμο στις επαναστατημένες περιοχές, αμνήστευσε τους επαναστάτες της Μάνης και πρόσφερε προαγωγές στους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς, για να τους προσεταιριστεί, και έπεισε τον αντιβασιλέα 'Αρμανσμπεργκ να απολύσει τον Υπουργό Παιδείας και Εκκλησιαστικών Κων/νο Σχινά, ο οποίος σύμφωνα με την επαναστατική προκήρυξη της Κυπαρισσίας είχε θίξει το θρησκευτικό συναίσθημα των Ελλήνων.

Τακτικός στρατός και Μανιάτες επιτίθενται στο Ασλάναγα Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

'Ετσι οι Α. Λόντος, Δεληγιάννης και Σισίνης από Β. πρόλαβαν και εξασφάλισαν την άμυνα της Τρίπολης. Την ίδια στιγμή ισχυρές βαυαρικές δυνάμεις που είχαν πάρει μέρος στην καταστολή του κινήματος της Μάνης με επικεφαλής το Βαυαρό συνταγματάρχη Σμαλτς και τους συνταγματάρχες Χατζηχρήστο και Θεόδωρο Γρίβα, καθώς και οι δυνάμεις του Κατσάκου, Τζανετάκη και Γιατράκου που προσχώρησαν στους κυβερνητικούς επιτέθηκαν κατά του Τσαμαλή και του Μητροπέτροβα στου Ασλάναγα ('Αρι). Ο Τσαμαλής πιάστηκε αιχμάλωτος, ενώ ο Μητροπέτροβας κατέφυγε στη Γαράντζα, όπου παραδόθηκε στον Κανέλλο Δεληγιάννη.

Η σύγκρουση των επαναστατών (Γκρίτζαλης, Πλαπουταίοι, Ζερμπίνης) με τους κυβερνητικούς έγινε στις 7 Αυγούστου στο χωριό Σούλου έξω από τη Μεγαλόπολη. Η αριθμητική υπεροχή των κυβερνητικών ήταν συντριπτική και έτσι οι επαναστατικές δυνάμεις ηττήθηκαν και διαλύθηκαν. Ο Γκρίτζαλης τελικά παραδόθηκε πληγωμένος στο Γρίβα στη θέση Ξεροβούνι της Δημάνδρας στις 12 Αυγούστου 1834. Τις επόμενες ημέρες συνελήφθησαν και οι υπόλοιποι ηγέτες της εξέγερσης.

Θανατικές καταδίκες

Το 'Εκτακτο Στρατοδικείο συνεδρίασε στην Κυπαρισσία και καταδίκασε σε θάνατο το Γιαννάκη Γκρίτζαλη. Η ποινή εκτελέστηκε ταχύτατα και πριν περάσουν δυο ώρες από την απόφαση ο Γκρίτζαλης σωριάστηκε νεκρός το Σεπτέμβριο του 1834. «'Αδικα πεθαίνω, αδέρφια, αγωνίστηκα για την Ελλάδα», αυτά ήταν τα τελευταία του λόγια.

Επίσης σε θάνατο καταδικάστηκαν από το Στρατοδικείο στην Πύλο ο Μητροπέτροβας και ο Τσαμαλής. Ο Τσαμαλής εκτελέστηκε αμέσως όπως και ο Γκρίτζαλης, μόνο ο Μητροπέτροβας πήρε χάρη λόγω της ηλικίας του. Οι υπόλοιποι επαναστάτες καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές κάθειρξης.

Τα δραματικά γεγονότα της Μεσσηνιακής εξέγερσης του 1834 δεν ήταν οδυνηρά μόνο για τους άμεσους πρωταγωνιστές τους. Συνετέλεσαν επίσης στο να συκοφαντηθούν γενικότερα οι Ντρέδες και να αποσιωπηθεί η δράση τους στην επανάσταση του 1821 από τους μετέπειτα ιστορικούς.